ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ – ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ 17
ΠΡΟΟΙΜΙΟ. Αυτοί που επρόκειτο να γίνουν αρ­χιερείς εκλέγονταν από τους μοναχούς και εγίνοντο πρώτα μοναχοί 35
Παλιά οι αρχιερείς δεν ήταν αυτόκλητοι, αλλά η θεόκλητοι ή δημόκλητοι 38
Ποια είναι τα αγαθά της ησυχίας 40
Πόσο άτοπο είναι να εξουσιάζη κανείς άλλους πριν κυριαρχήση στον εαυτό του 42

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νου και του σώματος
Γιατί έγιναν οι αισθήσεις και γιατί ο άνθρωπος είναι ένας μέγας κόσμος στον μικρό 45
Το σώμα μοιάζει με βασιλικό ανάκτορο, ενώ ο νους με βασιλιά 46
Τι είναι ο νους πριν από το Άγιο Βάπτισμα και τι μετά από αυτό 47
Ποιο είναι το φυσικό γνώρισμα του νου, ποιο του σώματος· το σώμα εξουσιάζεται από τον νου 49
Ποιος είναι ο αρχικός λόγος για τον όποιο έγι­ναν οι αισθήσεις 50
Με την θεωρία των δημιουργημάτων ο νους α­νυψώνεται στην γνώσι και στην αγάπη του δημιουργού 52
Δια μέσου των Γραφών ο νους ανυψώνεται στη γνώσι και αγάπη αυτού που δίδαξε τις Γραφές 53
Όσοι θεωρούν την κτίσι και τη Γραφή και δεν ανυψώνονται στη γνώσι και αγάπη του Θεού, ενεργούν άσχημα και αντίθετα στη φύσι 56

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Ο νους
Γιατί ο νους υποδουλώθηκε στις αισθητές ηδο­νές 59
Πώς ελευθερώνεται ο νους από τις αισθητές ηδο­νές 63
Όπως οι αισθήσεις έσυραν το νου στις αισθητές ηδονές, έτσι κι ο νους φροντίζει να επαναφέρη τις αισθήσεις στις νοητές ηδονές 65
Ποια είναι η πτώσις του Αδάμ και η αιτία της ελεύσεως του Κυρίου και σχετικά με τους ασκη­τές 67
Ποια είναι η φυσική ηδονή του νου και ποια η αντίθετη στη φύσι 70

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Η φυλακή της οράσεως
Τι είναι η όρασις και οι οφθαλμοί 74
Τι πρέπει να κάνη....όταν συναρπασθή .... 77
Η δράσις τυπώνει βαθύτερα τα είδωλα από ο,τι οι άλλες αισθήσεις και γιατί 79
Ο αρχιερέας και όσοι ασκούν την παρθενία πρέ­πει να αποφεύγουν τις συνομιλίες με γυναίκες 80
Πώς πρέπει να συμπεριφέρεται κάποιος συνομι­λώντας με γυναίκες 81
Παραδείγματα εκείνων που δεν προφύλαξαν τα μάτια τους 84
«Εκ του οράν τίκτεται το εράν» και αντίστροφα «Εκ του μη οράν, τίκτεται το μη εράν» 85
Οι αρχιερείς και οι ιερείς δεν πρέπει να έχουν καθρέφτες· ποια κακά προξενούν οι
καθρέφτες 87
Ο Ύπνος. Τρεις είναι οι τάξεις αυτών που αγρυπνούν την νύκτα 90

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Η φυλακή της ακοής
Από τις ηδονικές μελωδίες προκύπτουν τριών ειδών ζημίες 93
Κανένας κληρικός δεν πρέπει να έχη πτηνά η σκυλιά. Παραδείγματα αυτών που έχουν προσκόλλησι σε κάποια ζώα 96
Όσοι διαβάλλουν αδικούν τρεις πλευρές 98

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Η φυλακή της οσφρήσεως
Πόσα κακά προξενούν οι ευωδίες 100
Ποιες τιμωρίες δέχονται αυτοί που χρησιμοποι­ούν τις ευωδιές 102
Όλοι... οι κληρικοί δεν πρέπει να καπνίζουν 104

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ Η φυλακή της γεύσεως ή του στόματος
Τι προξενούν οι πολυποίκιλες τροφές 109
Η τρυφή απομακρύνει από την ευσέβεια και βλάπτει ιδιαίτερα τους νέους 111
Το φαγητό έχει τρεις βαθμίδες 114
Ο αρχιερέας και ο ιερέας και κάθε χριστιανός δεν πρέπει να καταλύη τις Τετάρτες 116
Ο Θεός παιδεύει τους τρυφηλούς 119
Τι πρέπει να λέη κάποιος για να εμποδίζη την πολυφαγία· και περί κατακρίσεως 121
Οι αρχιερείς κι οι ιερείς δεν πρέπει να καταριού­νται, αλλά να εύχωνται 123
Σχετικά με το γέλοιο 126
Ο Κύριος δεν γέλασε, αλλ' έκλαψε τετράκις 128

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ Η φυλακή της αφής
Τι είναι η αφή και η ενέργεια της 132
Κανείς δεν πρέπει να αγγίζη ούτε το σώμα του χωρίς να υπάρχη ανάγκη 133
Γιατί ο αρχιερέας δεν πρέπει ν' απλώνη χέρια σε δωροληψίες, πλεονεξίες, κτυπήματα, χειροτονίες αναξίων 136
Η πολυτέλεια των ιματίων και τίνος πράγματος είναι υπόμνησις η περιβολή τους 139
Ποια είναι η χρησιμότητα των ενδυμάτων και γιατί οι παλιοί αρχιερείς δεν φορούσαν πολυτε­λή ενδύματα, ούτε χρησιμοποιούσαν άλογα, όπως και όλοι οι χριστιανοί 140
Τα παρόντα... μάταια και πρόσκαιρα 142
Η πολυτέλεια των ενδυμάτων είναι αιτία πολ­λών κακών και γι' αυτό όλοι οι κληρικοί δεν πρέπει να ντύνωνται πολυτελώς 147
Τα πολυτελή ενδύματα προξενούν σκάνδαλο και σε άνδρες και σε γυναίκες 151
Τα μαλακά στρώματα πρέπει να αποβάλλωνται, γιατί είναι αιτία πολλών κακών. Η διαφορά της κλίνης από την στρωμνή 153
Όλοι οι κληρικοί δεν πρέπει να παίζουν παιγνί­δια, ούτε να λούζωνται 157

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ Για τη φυλακή όλων γενικά των αισθήσεων
Τι είναι τα αισθητήρια και με τι μοιάζουν 160
Γιατί πρέπει κανείς να αγωνίζεται για να αποκλείη τα αισθητήρια του 162
Αυτοί που βρίσκονται στον κόσμο πρέπει να προφυλάσσουν τις αισθήσεις περισσότερο απ' τους ασκητές 163
Πώς ερμηνεύεται το Αριστοτελικό αξίωμα που λέει: «Τίποτα δεν υπάρχει στο νου, αν δεν έχη γί­νει πρώτα αντιληπτό από τις αισθήσεις» 165
Για ποιο λόγο ο νους δημιουργήθηκε απλός και ασχημάτιστος 167
Με ποιο τρόπο αποκλείει κανείς τις αισθήσεις του από τις ηδονές και με τι μοιάζουν τα πάθη 168
Ο διάβολος όταν δεν απολαμβάνη τις ηδονές των αισθήσεων πεθαίνει. Γιατί λέγεται
μυρμηκολέων 171
Πώς εννοείται ο πόλεμος που έγινε στα Σόδομα, σχετικά με τα αισθητήρια 175
Το να νικά κανείς τον εαυτό του αποτελεί μεγάλη νίκη 177
Αυτοί που δεν νικούν στον αόρατο πόλεμο είναι τιποτένιοι 178

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ Η φυλακή της φαντασίας
Τι είναι η φαντασία· το πάθος ή το αποτέλεσμα, το οποίο γεννιέται από τις αισθήσεις, το ίδιο γεννιέται και από την φαντασία 180
Με πόσους τρόπους διαφέρει η φαντασία από τις αισθήσεις 183
Ο διάβολος έχει μεγάλη συγγένεια με τη φαντα­σία· γι' αυτό και τη μεταχειρίζεται ως όργανο πλάνης 187
Ο Κύριος δεν είχε φαντασία 189
Σε ποια πράγματα πρέπει κάποιος να μεταχειρίζεται την φαντασία· για τις εικόνες που τυπώ­νονται σε αυτήν πρόκειται να επαινεθή κάποιος ή να κατακριθή 191

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ Η προφύλαξι του νου και της καρδιάς
Περισσότερο πρέπει κανείς να προφυλάσση την καρδιά του από τους κακούς λογισμούς 194
Η καρδιά είναι κέντρο φυσικό, η ουσία της ψυ­χής βρίσκεται στην καρδιά 196
Η καρδιά είναι κέντρο υπερφυσικό 201
Η καρδιά είναι κέντρο παραφυσικό 202
Με ποιόν τρόπο ο νους επιστρέφει στην καρδιά. Η επιστροφή είναι απλανής 205
Ο νους, όταν βρίσκεται μέσα στην καρδιά, πρέ­πει να προσεύχεται 207
Γιατί πρέπει κανείς να κρατά την αναπνοή του κατά την προσευχή 209
Πόσοι και ποιοι καρποί γεννιούνται από την νο­ερά προσευχή 214
Γιατί ο Σολομών παραγγέλλει να προφυλάσσου­με την καρδιά 220
Μέσω της νοεράς προσευχής βρίσκεται η κρυμ­μένη στην καρδιά χάρις 222
Ο νους έχει φυσικό του γνώρισμα να αναπαύε­ται στην καρδιά 225
Με την συνεχή μνήμη του ονόματος του Ιησού γεννιέται η αγάπη προς τον Θεό 227
Το να διδάσκη κανείς και αυτούς που είναι στον κόσμο την νοερά προσευχή είναι πολύ
ωφέλιμο 230

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ Ποιες είναι οι πνευματικές και οικείες ηδονές του νου
Έξι είναι οι τόποι των πνευματικών ηδονών. Α­πό αυτούς πρώτος είναι η εργασία όλων των θεί­ων εντολών 234
Ποιο είναι το θέλημα του Θεού, το αγαθό και ευάρεστο και τέλειο. Και ότι δυο είναι τα θελή­ματα του Θεού και ποια. Και ότι πρέπει κανείς να ευχαριστή γι' αυτά 236
Όποιος τηρεί όλες τις εντολές, όχι μόνο αποκτά ακατηγόρητη συνείδησι, αλλά και ομοιώνεται και ενώνεται με τον Θεό 239
Όποιος δεν τηρεί όλες τις εντολές, αποκτά κα­ταδικασμένη συνείδησι και αυτή είναι η οδύνη των οδυνών 241
Τόπος των πνευματικών ηδονών είναι η απόκτησι όλων των αρετών 242
Η αρετή είναι άναρχη ως προς το χρόνο και κά­νει τους ανθρώπους σοφούς και επαινετούς 245
Πόσα καλά παρέχει ο φόβος του Θεού 246
Ποια καλά προξενεί η πραότητα 248
Ποια καλά προξενεί η ακακία και πόσα οι ευερ­γεσίες 251
Ο αρχιερέας και κάθε προεστώς πρέπει να τα­πεινώνεται· και δεν πρέπει να εκδικήται, αλλά μάλιστα να ευεργετή τους εχθρούς του 254
Ποια είναι τα εγκώμια της αρετής 257
Οι αρετές πρέπει να αποκτούνται με σειρά 259
Ποιος είναι ο νοητός οίκος της ψυχής που κατα­σκευάζεται από τις αρετές 260 Πόσα, ποια είναι τα είδη της θεωρητικής και πρακτικής αρετής. Ο οίκος της ψυχής έχει ανάγ­κη θυρωρού 263
Η θεια Γραφή είναι τόπος των πνευματικών η­δονών. Σ' αυτήν βρίσκεται η απόλυτη αλήθεια και η υπέρτατη γλυκύτητα. Η Νέα Γραφή υπερ­βαίνει την Παλαιά 265
Ο αρχιερέας πρέπει να διαβάζη την Γραφή για δυο λόγους 270
Η Ν. Γραφή υπερβαίνει την Παλ. και την Νέα πάλι την υπερβαίνει η διαθήκη του Κυρίου 272
Η έμπρακτη ανάγνωσι των θ. Γραφών καθώς και των θείων Πατέρων προξενεί ηδονή 275
Οι αρχιερείς πρέπει να διαβάζουν τις Γραφές και ιδιαίτερα τους ιερούς κανόνες, για να διδάσκουν το ποίμνιο τους 275
Όλοι οι χριστιανοί πρέπει να διαβάζουν τις Γραφές, ιδιαίτερα όμως οι αρχιερείς. Τι σημαίνει
ιεράρχης 277
Γιατί οι αρχιερείς όταν χειροτονούνται, έχουν ε­πί της κεφαλής τους το Ευαγγέλιο 279
Η φιλομάθεια των Γραφών προξενεί πολυμά­θεια 281
Ακόμη...οι άγγελοι επιθυμούν να μαθαίνουν 283
Τόπος των πνευματικών ηδονών είναι οι λόγοι των κτισμάτων, τα οποία ο Θεός δημιούργησε α­πό την ανυπαρξία μόνο με την θέλησι και την νόησι 285
Τι δηλώνουν οι λέξεις δημιουργία, συνοχή και συνδρομή 289
Τα θαύματα της δημιουργίας γίνονται ύλη των ονομάτων του Θεού καταφατική θεολογία λέγε­ται η θεωρία των λόγων της κτίσεως 292
Ο κόσμος είναι πιο αξιέπαινος για την αρμονία των μερών του. Ποια είναι η μεγαλοπρέπεια του Θεού και τα οπίσθια 295
Τι είναι ο αόρατος κόσμος 299
Πώς ο νους δοξάζει τον Θεό μαζί με όλα τα κτίσματα 300
Πόσο ο νους χαίρεται όταν αντιλαμβάνεται την αξία του 301
Πώς ερευνάται στις Γραφές η θεωρία των κτι­σμάτων. Ο Θεός δημιουργώντας τα όντα «εγένετο έξω εαυτού» 303
Τόπος των πνευματικών ηδονών είναι και οι λόγοι της ενσάρκου οικονομίας, .... είναι ανώτερη από την δημιουργία όλων των κτισμάτων και γιατί 307
Στο μυστήριο της ενσαρκώσεως θεωρούνται τέσσερα προσόντα του Θεού· γι' αυτό το μυστήριο έγιναν όλα τα όντα, ενώ αυτό για κανένα σκοπό 311
Οι άγγελοι γνώρισαν την πολυποίκιλη σοφία του Θεού από την ενανθρώπησι 314
Στο μυστήριο της ενσάρκου οικονομίας μαθαίνει ο νους ότι οι στερήσεις του Χριστού έγιναν έξεις δικές μας και μία ασυνήθιστη ιατρική 315
Ο Υιός του Θεού με την ενσάρκωσί του και τον θάνατο του, βγήκε έξω από τον εαυτό του 316
Γιατί στην Ανάστασι του Κυρίου διαβάζεται το θεολογικό Ευαγγέλιο 318
Το μυστήριο της ενσαρκώσεως είναι ακατάλη­πτο 321
Ο άνθρωπος πρέπει να μελετά τα μυστήρια του Κυρίου 323
Μεγάλη ηδονή προξενεί το να φαντάζεται κα­νείς τον σωματικό χαρακτήρα του Κυρίου 324
Τόπος των πνευματικών ηδονών είναι η θεωρία των προσόντων του Θεού 327
Η μακαριότητα είναι η τρανώτερη θεωρία..... θείων τελειοτήτων. Ο Θεός ως προς την ουσία είναι ανώτερος από τις τελειότητες του 331
Ο νους γίνεται σαν κάτι το νοητό, και η καρδιά σαν κάτι το αγαπητό 334
Η δοξολογία του Θεού προκύπτει από την απαρίθμησι των τελειοτήτων του Θεού. Ο Θεός είναι καταληπτός και ακατάληπτος... 335
Ο νους και ο Θεός είναι ο ένας παράδειγμα του άλλου. Γι' αυτό ο νους πρέπει να μιμήται τις θειες τελειότητες 337
Η θεωρία του θείου φωτός και του κάλλους είναι γλυκύτερη από την θεωρία των άλλων προσόντων του Θεού 343
Ό,τι είναι ο ήλιος για τα αισθητά, είναι ο Θεός για τα νοητά, μαρτυρίες 345

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΩΔΕΚΑΤΟ Περί πνευματικών ηδονών
Με την απόλαυσι των πνευματικών ηδονών του νου, γίνονται μισητές οι αισθητές ηδονές 351
Με την απόλαυσι των πνευματικών ηδονών απρακτούν και τα αισθητήρια και το επιθυμητικό και αδρανούν 353
Οι αισθήσεις και μαζί και το σώμα, συναπολαμβάνουν τις πνευματικές ηδονές και τώρα και στην μέλλουσα ζωή 356
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 360