19. Τό σαράκι τῆς ψυχῆς (17-23/3)

Γράφει στό βιβλίο «Παροιμίαι» τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης: Ὁ θυμός εἶναι ἄσπλαχνος καί ἡ ὀργή εἶναι κοφτερή σάν μαχαίρι καί πληγώνει βαθιά· τίποτε ὅμως δέν εἶναι τόσο σκληρό καί ὀλέθριο, ὅσο ἡ ζήλεια καί ὁ φθόνος: «ἀνελεήμων θυμός καί ὀξεῖα ὀργή, ἀλλ᾿ οὐδένα ὑφίσταται ζῆλος» (Παρ. κζ΄ 4). Ὄντως «φθόνου πάθος οὐδέν ὀλεθριώτερον», ὅπως λέει καί ὁ Μέγας Βασίλειος (ΕΠΕ 6, 132). Ὁ φθόνος εἶναι τό χειρότερο ἀπ᾿ ὅλα τά πάθη. Σ᾿ αὐτό τό σκληρό καί ὀλέθριο πάθος θά ἑστιάσουμε τόν προβολέα τῆς προσοχῆς μας στό θέμα τοῦ Κύκλου πού θά κάνουμε σήμερα. Θά ἐξετάσουμε τί εἶναι ὁ φθόνος, πόσο μεγάλη ζημιά κάνει καί πῶς θά τόν καταπολεμήσουμε.

1. Θά διαβάσουμε τό πρῶτο Μέρος τοῦ ἄρθρου «Τό σαράκι τῆς ψυχῆς», «Ο ΣΩΤΗΡ», τεῦχ. 2323/15.1.25/σελ. 41-42, ἕως ἐκεῖ πού λέει: «Ὁ εἰδε­χθέστερος φόνος πού διαπράχθηκε πάνω στή γῆ!», καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Τί εἶναι ὁ φθόνος; (Σκέψεις Μελῶν…) Σύμφωνα μέ τόν ὁρισμό πού δίνουν τά λεξικά, ὁ φθόνος εἶναι ἔντονο αἴσθημα δυσαρέσκειας γιά τήν ὑπεροχή, τίς ἐπιτυχίες καί τήν εὐτυχία τοῦ ἄλλου καί ἐσωτερική ἱκανοποίηση γιά τίς ἀτυχίες καί θλίψεις του. Τόν ἴδιο ὁρισμό μέ διαφορετικές λέξεις δίνει καί ὁ Μέγας Βασίλειος στήν ἐξαίρετη ὁμιλία του περί φθόνου: «λύπη ἐστί τῆς τοῦ πλησίον εὐπραγίας ὁ φθόνος» (ΕΠΕ 6, 132). Ὁ φθόνος εἶναι πικρία καί δυσαρέσκεια γιά τά ἀγαθά καί τήν εὐτυχία τοῦ ἄλλου. Λόγου χάριν, εὐφόρησαν τά χωράφια τοῦ πλησίον; Εἶναι τό σπίτι του γεμάτο μέ ἀγαθά; Εἶναι τό πρόσωπό του γελαστό καί χαρούμενο; Ὁ φθονερός, ὅταν τά βλέπει αὐτά, ἀντί νά χαρεῖ, λυπᾶται. Εἶναι κάποιος ἄλλος ἀνδρεῖος; Ἔχει εὐεξία; Ἔχει ὡραία μορφή; Ὅλα αὐτά σάν πληγές καί τραύματα πληγώνουν τήν καρδιά τοῦ φθονεροῦ. Ἔχει κάποιος ἄλλος θλίψεις, δοκιμασίες, ἀδυναμίες, ἐλαττώματα; Ὁ φθονερός ἀντί νά τόν συλλυπηθεῖ, αἰσθάνεται ἐσωτερική ἱκανοποίηση καί χαρά γιά τἠ δυστυχία του.

Τά χαιρέκακα αἰσθήματά του ὁ φθονερός συνήθως δέν τά ἐξωτερικεύει. Ἀλλά ὅπως τό σαράκι, ὁ σκόρος, εἰσέρχεται ἀπό κάποια σχισμή στό ἐσωτερικό τοῦ ξύλου, τό τρώει σιγά-σιγά καί τό ἀχρηστεύει τελείως, ἔτσι καί ὁ φθόνος, τό σαράκι τῆς ψυχῆς, δουλεύει ἀθόρυβα στήν καρδιά τῶν φθονερῶν καί «τήκει τούς ἔχοντας», τούς κάνει νά λιώνουν ἀπό τή ζήλεια καί τό φθόνο.

Ὁ φθόνος μᾶς ἐξομοιώνει μέ τόν διάβολο. Ὅπως ὁ διάβολος εἶναι κατ᾿ ἐξοχήν φθονερός, ἔτσι καί ὅσοι κυριεύονται ἀπό τόν φθόνο, γίνονται κινούμενα τοῦ σατανᾶ. Ὁ ὅσιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος λέει ὅτι ὅποιος ἔχει φθόνο στήν καρδιά του, «ἔχει μετ᾿ αὐτοῦ τόν διάβολον» (Λόγος ΝΗ). Μοιάζει σάν τήν ὀχιά πού χύνει τό δηλητήριό της! Μοιάζει σάν ὕπουλος σκορπιός πού παραμονεύει νά δηλητηριάσει ἀνύποπτα θύματα. Ὅπως ὁ διάβολος θέλει τήν καταστροφή τοῦ ἀνθρώπου, ἔτσι καί ὁ φθονερός θέλει νά βλάψει τόν συνάνθρωπό του, νά τόν ταπεινώσει, νά τόν ἐξουθενώσει, γιά νά ἐπικρατήσει αὐτός.

2. Πόσο μεγάλη ζημιά κάνει ὁ φθόνος;  (Σκέψεις Μελῶν…) Ὅπως ὁ σκόρος τρώει καί ἀχρηστεύει τό ἔπιπλο, ἔτσι καί τό ὀλέθριο πάθος τοῦ φθόνου τρώει καί καταστρέφει τήν ψυχή. α) Πρωτίστως ὁ φθονερός κάνει ζημιά στόν ἴδιο τόν ἑαυτό του. Ὁ φθόνος του σάν ἄλλο σαράκι κατατρώει τό ἐσωτερικό του. Δέν τόν ἀφήνει σέ ἡσυχία, δέν τοῦ ἐπιτρέπει νά χαρεῖ τή ζωή του. Ὁ ὅσιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος λέει ὅτι ὁ φθόνος εἶναι «δεινόν δηλητήριον», τό ὁποῖο δηλητηριάζει τή ζωή τοῦ φθονεροῦ. «Ἡ καρδία αὐτοῦ ἀσθενεῖ ἐν λύπαις, καί τό σῶμα φθείρεται ἐν ὠχρότητι, καί ἡ δύναμις αὐτοῦ ἐκλείπει». Ἡ καρδιά του ἀσθενεῖ ἀπό τήν ἀσθένεια τοῦ φθόνου. Τό σῶμα του φθείρεται καί κιτρινίζει ἐξαιτίας τοῦ φθόνου. Ἡ σωματική ὑγεία του ἐξαντλεῖται ἐξαιτίας τοῦ φθόνου. Τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν γράφει: «ἀνδρός λυπηροῦ ξηραίνεται ὀστᾶ» (Παρ. ιζ΄ 22) Στεγνώνουν τά ὀστά τοῦ φθονεροῦ ἀνθρώπου. Ἔχει σύντροφό του τή λύπη καί τή μελαγχολία. Πολλοί χάνουν τελείως τήν ὑγεία τους ἐξαιτίας τοῦ φθόνου. Ἄλλοι χάνουν ἀκόμη καί τό λογικό τους.

β) Ἐπίσης ὁ φθονερός κάνει ζημιά καί στούς συνανθρώπους του.  Μπορεῖ νά διαλύσει οἰκογένειες. Πόσα δράματα δημιουργοῦνται μεταξύ συζύγων, μεταξύ ἀδελφῶν, μεταξύ οἰκείων καί συγγενῶν ἐξαιτίας τοῦ φθόνου! Ἐπίσης ὁ φθόνος μπορεῖ νά διαλύσει τίς καλές σχέσεις μεταξύ συναδέλφων καί συνεταίρων, μπορεῖ νά καταστρέψει ἐπιχειρήσεις! Μπορεῖ νά καταργήσει φιλίες, νά ὁδηγήσει ἀκόμη καί στόν φόνο! Νά ἀναφέρουμε μερικά παραδείγματα:  Ὁ διάβολος ἀπό φθόνο παρέσυρε τούς πρωτοπλάστους στό προπατορικό ἁμάρτημα. Καί ὁ θάνατος ἀπό φθόνο τοῦ διαβόλου εἰσῆλθε στόν κόσμο: «φθόνῳ δέ διαβόλου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τόν κόσμον» (Σ. Σολ. β΄ 24). Ὁ Κάιν άπό φθόνο σκότωσε τόν ἀδελφό του Ἄβελ. Τά παιδιά τοῦ Ἰακώβ ἀπό φθόνο πούλησαν τόν ἀδελφό τους Ἰωσήφ στούς Ἰσμαηλίτες ἐμπόρους! Ὁ Σαούλ ἀπό φθόνο κυνηγοῦσε νά σκοτώσει τόν Δαβίδ! Οἱ 122 σατράπες ἀπό φθόνο ἔριξαν τόν Δανιήλ στόν λάκκο τῶν λεόντων! Ἡ λεγόμενη ληστρική σύνοδος ἀπό φθόνο καθαίρεσε τόν ἱερό Χρυσόστομο! Ὁ φθόνος εἰσχωρεῖ δυστυχῶς καί στόν ἐκκλησιαστικό χῶρο. Λέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ὅτι «τῆς βασκανίας (τοῦ φθόνου) ἡ τυραννίς Ἐκκλησίας ὁλοκλήρους ἀνέτρεψε καί τήν οἰκουμένην ἅπασαν ἐλυμήνατο» (Εἰς τό κατά Ἰωάννην, Ὁμιλία ΛΖ΄). Τό τυραννικό πάθος τοῦ φθόνου ἀναστάτωσε καί ἀνέτρεψε ὁλόκληρες ἐκκλησιαστικές κοινότητες καί τήν οἰκουμένη ὅλη κατέστρεψε. Ὁ Ἀρκάδιος καί ἡ Εὐδοξία ἀπό φθόνο ἐξόρισαν δύο φορές τόν ἱερό Χρυσόστομο στά βάθη τῆς Μικρᾶς Ἀσίας! Στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, ὅταν ἡ τότε Κυβέρνηση ἀπένειμε τό δίπλωμα τῆς ἀρχιστρατηγίας στόν Μᾶρκο Μπότσαρη, οἱ ἄλλοι ὁπλαρχηγοί πικράθηκαν ἐξαιτίας τοῦ φθόνου. Ἀντέδρασαν ἔντονα καί κινδύνεψε πολλές φορές νά διαλυθεῖ ἡ Ἐπανάσταση ἐξαιτίας τοῦ φθόνου. Ἀλλά τό κυριότερο ἀπ᾿ ὅλα τά παραδείγματα εἶναι ὅτι καί οἱ ἄρχοντες τῶν Ἰουδαίων ἀπό φθόνο παρέδωσαν τόν Κύριό μας στόν Πιλάτο γιά νά σταυρωθεῖ: «ᾔδει γάρ ὅτι διά φθόνον παρέδωκαν αὐτόν» (Ματθ. κζ΄ 18)!

Ἔπειτα θά διαβάσουμε τό ὑπόλοιπο ἄρθρο καί θά ρωτήσουμε τά Μέλη: Πῶς καταπολεμεῖται τό πάθος τοῦ φθόνου; (Σκέψεις Μελῶν…)

α) Ἐπειδή ὁ φθόνος τροφοδοτεῖται ἀπό τήν ἐπιθυμία πού ἔχουμε νά φαινόμαστε καί νά προβαλλόμαστε, νά τόν ὑπερνικοῦμε πολεμώντας τήν κενοδοξία μας. «Μή γινώμεθα κενόδοξοι, ἀλλήλους προκαλούμενοι, ἀλλήλοις φθονοῦντες», παραγγέλλει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στήν πρός Γαλάτας ἐπιστολή του (ε΄ 26). Ἄς μή γινόμαστε ματαιόδοξοι, προκαλώντας ὁ ἕνας τόν ἄλλο σέ φιλονικίες καί φθονώντας ὁ ἕνας τόν ἄλλον. Καί ἀντί γιά τόν φθόνο νά καλλιεργοῦμε τή βασίλισσα τῶν ἀρετῶν, τήν ἀγάπη. Ἄν δέν ἔχουμε ἀγάπη, ὅλα τά ἄλλα πού κάνουμε, πηγαίνουν χαμένα: «Καί ἐάν ψωμίσω πάντα τά ὑπάρχοντά μου, καί ἐάν παραδῶ τό σῶμα μου ἵνα καυθήσωμαι, ἀγάπην δέ μή ἔχω, οὐδέν ὠφελοῦμαι» (Α΄ Κορ. ιγ΄ 3). Σέ τίποτε δέν ὠφελούμαστε. Ἐνῶ, ἀντίθετα, ὅπου ὑπάρχει ἀληθινή ἀγάπη, ἐκεῖ δέν μπορεῖ νά ἀναπτυχθεῖ ὁ φθόνος.

β) Ἐπίσης ὁ φθόνος τροφοδοτεῖται ἀπό τήν κατάκριση. Γιά νά τόν ὑπερνικοῦμε, νά μήν κατακρίνουμε τούς ἄλλους, ἀλλά μέ τήν αὐτομεμψία νά ἐπιπλήττουμε αὐστηρά τόν ἑαυτό μας, γιά νά πληγώνεται θανάσιμα ὁ φθόνος καί νά ἐξαφανίζεται.

γ) Πολύ βοηθεῖ στήν ἐκρίζωση τοῦ πάθους καί ἡ ἔγκαιρη καταπολέμησή του. Νά ξεριζώνουμε τόν φθόνο, ὅσο ἀκόμη εἶναι νωρίς, τότε πού νιώθουμε τά πρῶτα του κεντήματα. Διότι, ἐάν αὐξηθεῖ, δύσκολα ξεριζώνεται. «Πρόρ­ριζον τοίνυν τό πάθος πάντοθεν ἀνασπάσωμεν», συμβουλεύει ὁ ἱερός Χρυσόστομος (Εἰς τό κατά Ἰωάννην, Ὁμιλία ΛΖ΄ 3). Νά μήν ἀφήνουμε τό πάθος τοῦ φθόνου νά «περκάσει», συμβουλεύει καί ὁ ὅσιος Ἰσαάκ ὁ Σύρος. Ὅπως ἡ πέρκα, ὅταν μεγαλώσει πολύ, ἔχει ἀγκάθια καί σέ πληγώνει, ὅταν τήν πιάσεις, ἔτσι καί τό πάθος τοῦ φθόνου, ὅταν περκάσει, δύσκολα θεραπεύεται.

δ) Ἐπίσης πολύ βοηθεῖ στήν καταπολέμηση τοῦ φθόνου καί τό νά χαιρετοῦμε τά πρόσωπα πού φθονοῦμε, νά τούς τηλεφωνοῦμε στή γιορτή τους, νά τούς συγχαίρουμε σέ κάποια ἐπιτυχία τους, νά λέμε τά καλύτερα λόγια γι᾿ αὐτούς. Κανείς δέν βουλώνει τήν πηγή πού ἀναβλύζει κρυστάλλινο νερό. Κανείς δέν σκεπάζει τά μάτια του στόν ἥλιο πού λάμπει. Νά ἀναγνωρίζουμε τίς καλοσύνες καί τίς ἐπιτυχίες τῶν ἄλλων καί νά χαιρόμαστε γι᾿ αὐτές.

ε) Πάνω ἀπ᾿ ὅλα, νά ζητοῦμε τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ μέ τήν προσευχή, διότι μόνο μέ τίς ἀνθρώπινες δυνάμεις δέν μποροῦμε νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τό ὀλέθριο πάθος τοῦ φθόνου. Χρειαζόμαστε ἀπαραίτητα καί τήν ἄνωθεν βοήθεια. Εἴμαστε δυστυχῶς εὐάλωτοι στή ζηλοτυπία καί τόν φθόνο. Ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἀναρωτιέται ἄν ὑπάρχει κανείς πού νά εἶναι τελείως καθαρός ἀπό τό πάθος τοῦ φθόνου. «Τίς γάρ τοῦ πάθους τούτου καθαρός;» (PG 61, 69). Ἐφόσον σέ ἕνα βαθμό εἴμαστε ὑπόδουλοι στό πάθος τοῦ φθόνου, νά παρακαλοῦμε τόν ἅγιο Θεό νά μᾶς ἐλευθερώσει ἀπ᾿ αὐτό. Κι ὅταν αἰσθανόμαστε τά κεντήματά του, νά καταφεύγουμε μέ τήν προσευχή στόν Θεό καί νά Τόν παρακαλοῦμε νά μᾶς ἐλευθερώσει ἀπό τό τυραννικό αὐτό πάθος. Κι ἀκόμη νά Τόν παρακαλοῦμε νά μᾶς χαριτώσει, ὥστε νά ἀγαπᾶμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον «ἐκ καθαρᾶς καρδίας» «ἐκτενῶς».

Πανευτυχής καί μακάριος εἶναι ὁ πιστός Χριστιανός πού δέν ὑποδουλώ­θηκε στό πάθος τοῦ φθόνου! Ὁ ἀνεπίφθονος δέν λυπᾶται γιά τήν προκοπή τῶν ἄλλων, ἀλλά χαίρεται «διά πᾶσαν προκοπήν καί ἀρετήν των». Δέν ταράζεται, ὅταν οἱ ἄλλοι τιμῶνται. Δέν ἀδημονεῖ ὅταν οἱ ἄλλοι ὑψώνονται. Τούς δίνει καί προβάδισμα. «Πάντων ἕπεται. Πάντας προτιμᾶ ἑαυτοῦ καί νομίζει ἑαυτόν ἔσχατον πάντων. Πάντας θεωρεῖ μείζονας καί βελτίους (ἀνώτερους) ἑαυτοῦ». «Συγχαίρει μετά τῶν χαιρόντων, συμβοηθεῖ τούς προκόπτοντας, συναγάλλεται μετά τῶν καλῶς βαδιζόντων, ἐπαινεῖ τούς ἐναρέτως διάγοντας», ἐπιλέγει ὁ ὅσιος Ἐφραίμ ὁ Σύρος (Ἀσκητικά ΙΗ΄).

 Ὁ θυμός εἶναι ἄσπλαχνος καί ἡ ὀργή εἶναι κοφτερή σάν μαχαίρι καί πληγώνει βαθιά·. τίποτε ὅμως δέν εἶναι τόσο σκληρό καί ὀλέθριο, ὅσο ἡ ζήλεια καί ὁ φθόνος (Παρ. κζ΄ 4).

Τό ἑπόμενο θέμα μας θά εἶναι ἀπό τό ἄρθρο «Εἴη τό ὄνομα τοῦ Κυρίου εὐλογημένον…», «Ὁ Σωτήρ», τεῦχ. 2322/ 1.1.25/σελ. 23-24.