Ἅγιος Ἰωάνης ὁ Δαμασκηνός.
Κεφάλαιο 16ο
Γιὰ τὴ Δημιουργία
Ἐπειδή, λοιπόν, ὁ ἀγαθὸς καὶ ὑπεράγαθος Θεὸς δὲν ἐπαναπαύθηκε στὴ θεωρία τοῦ ἐαυτοῦ του, ἀλλὰ ἀπὸ ὑπερβολικὴ ἀγαθότητα θέλησε νὰ δημιουργηθοῦν ὁρισμένα δημιουργήματα ποὺ θὰ εὐεργετηθοῦν καὶ θὰ μετάσχουν στὴν ἀγαθότητα τοῦ· γι’ αὐτό, παράγει καὶ δημιουργεῖ ἐκ τοῦ μηδενὸς τὰ σύμπαντα, ὁρατὰ καὶ ἀόρατα· δημιουργεῖ, ἐπίσης, καὶ τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἀποτελεῖται καὶ ἀπὸ ὁρατὴ καὶ ἀπὸ ἀόρατη φύση. Μόλις συλλαμβάνει τὴν ἰδέα, αὐτόματα δημιουργεῖ· καὶ ἡ σκέψη τοῦ γίνεται πράξη, ποὺ τὴν ὁλοκληρώνει ὁ Λόγος καὶ τὴν τελειοποιεῖ τὸ Πνεῦμα.
Κεφάλαιο 17 Γιὰ τοὺς ἀγγέλους.
Ὁ ἴδιος εἶναι κτίστης καὶ δημιουργὸς τῶν ἀγγέλων, τοὺς ὁποίους ἔφερε στὴν ὕπαρξη ἀπὸ τὸ μηδέν, καὶ τοὺς ἔκαμε σύμφωνα μὲ τὴ δική του εἰκόνα νὰ εἶναι ἀσώματη φύση, σὰν κάποιος ἄνεμο ἢ ἄϋλη φωτιά, ὅπως τὸ λέει ὁ θεῖος Δαβίδ: «Αὐτὸς ποὺ κάνει τοὺς ἀγγέλους ἀσώματα πνεύματα καί τους λειτουργούς του σὰν φλόγα φωτιᾶς»· ἔτσι περιγράφει τὴν εὐκινησία, τὴ φλογερότητα, τὴ θερμότητα, τὴ διεισδυτικότητα καὶ τὴν ταχύτητά τους στὸν πόθο καὶ τὴ διακονία τοῦ Θεοῦ, καθὼς καὶ τὴν προσήλωσή τους πρὸς τὰ ἄνω καὶ τὴν ἀπομάκρυνση ἀπὸ κάθε ὑλικὴ φροντίδα. Ὁ ἄγγελος, λοιπόν, εἶναι νοερὴ οὐσία, ἀεικίνητη, αὐτεξούσια, ἀσώματη, ποὺ διακονεῖ τὸ Θεὸ καὶ ἔλαβε κατὰ χάριν στὴ φύση τῆς τὴν ἀθανασία· τὴ μορφὴ καὶ τὴν κατάσταση αὐτῆς τῆς ὑπάρξεως μόνον ὁ δημιουργός της γνωρίζει. Σὲ σχέση μέ μας εἶναι ἀσώματη καὶ ἄϋλη· ἀλλά, κάθε τί ποὺ συγκρίνεται μὲ τὸν μόνο ἀσύγκριτο Θεὸ εἶναι παχὺ καὶ ὑλικό· διότι, μόνο τὸ θεῖο εἶναι ὄντως ἄϋλο καὶ ἀσώματο. Ὁ ἄγγελος, λοιπόν, εἶναι φύση λογική, νοερὴ καὶ αὐτεξούσια, μεταβλητὴ στὴν προαίρεση, δηλαδὴ στὴ θέληση· διότι κάθε κτιστὸ εἶναι καὶ μεταβλητό, ἐνῷ μόνο τὸ ἄκτιστο εἶναι ἀμετάβλητο. Κάθε λογικὸ ἐπίσης εἶναι καὶ αὐτεξούσιο. (Ὁ ἄγγελος), λοιπόν, σὰν λογικὴ καὶ νοερὴ φύση εἶναι αὐτεξούσιος· σὰν κτιστῆ φύση εἶναι μεταβλητή, ἔχοντας τὴ δυνατότητα καὶ νὰ διατηρεῖται καὶ νὰ προοδεύει στὸ ἀγαθὸ ἀλλὰ καὶ νὰ πηγαίνει πρὸς τὸ χειρότερο. (Ὁ ἄγγελος) δὲν ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ μετανοήσει, διότι εἶναι καὶ ἀσώματος. Ἀντίθετα ὁ ἄνθρωπος, ἐξαιτίας τῆς ἀδυναμίας τοῦ σώματός του, μπορεῖ νὰ μετανοήσει. Εἶναι ἀθάνατος κατὰ χάριν καὶ ὄχι ἀπὸ τὴ φύση τοῦ· διότι ὅ,τι ἔχει ἀρχὴ ἔχει καὶ τέλος, σύμφωνα μὲ τοὺς νόμους τῆς φύσεως. Καὶ μόνον ὁ Θεὸς εἶναι αἰώνιος καὶ μάλιστα πέρα ἀπὸ τοὺς αἰῶνες· διότι ὁ δημιουργὸς τοῦ χρόνου δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ χρόνο, ἀλλὰ τὸν ὑπερβαίνει. (Οἱ ἄγγελοι) εἶναι δεύτερα νοερὰ φῶτα, τὰ ὁποία δέχονται τὸ φωτισμὸ ἀπὸ τὸ πρῶτο καὶ ἄναρχο φῶς· δὲν ἔχουν γλώσσα καὶ ἀκοή, ἀλλὰ μεταδίδουν μεταξὺ τοὺς τὶς σκέψεις καὶ τὶς ἀποφάσεις τοὺς χωρὶς προφορικὸ λόγο. Ὁ Λόγος δημιούργησε ὅλους τους ἀγγέλους καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μὲ τὸν ἁγιασμὸ τοῦ τοὺς τελειοποίησε· μετέχουν στὸ φωτισμὸ καὶ τὴ χάρη ἀναλογικὰ μὲ τὴν ἀξία καὶ τὸ τάγμα τους. Ὁ χῶρος τοὺς περιορίζει· διότι ὅταν εἶναι στὸν οὐρανό, δὲν βρίσκονται στὴ γῆ· κι ὅταν ὁ Θεὸς τοὺς ἀποστέλλει στὴ γῆ, δὲν παραμένουν στὸν οὐρανό. Βέβαια, τὰ τείχη, οἱ πόρτες, οἱ κλειδαριὲς καὶ τὰ λουκέτα δέν τους περιορίζουν· διότι εἶναι ἀκαθόριστοι. Καὶ λέγοντας «ἀκαθόριστοι», ἐννοῶ, ὅτι φανερώνονται στοὺς ἀξίους, στοὺς ὁποίους θέλει ὁ Θεὸς νὰ ἐμφανισθοῦν, ὄχι ὅπως πραγματικὰ εἶναι, ἀλλὰ μὲ ἄλλη μορφή, ἀνάλογα μὲ τὴ δυνατότητα ποῦ ἔχουν νὰ τοὺς δοῦν. Διότι, στὴν κυριολεξία, μόνο τὸ ἄκτιστο εἶναι ἀκαθόριστο· ἐνῷ κάθε δημιούργημα ἔχει τὰ ὅριά του, ὅπως τὰ ὅρισε ὁ Θεός. Ἔχουν τὸν ἁγιασμὸ ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ἔξω ἀπὸ τὴν οὐσία τους· προφητεύουν μὲ τὴ θεία χάρη καὶ δὲν ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ γάμο, ἐπειδὴ δὲν εἶναι θνητοί.
